Zo is kunstmatige intelligentie (AI) ons leven gaan besturen

Geen magie

We voelen ons verplicht om te starten met een woord vooraf: artificiële intelligentie is geen magie. Rondom kunstmatige intelligentie hangt een zweem van vrees. Alsof het om een superintelligent schepsel gaat dat alles kan wat wij kunnen, en meer. Dat is sciencefiction.

“Toch zijn dat de twee manieren waarop de meesten iets vernemen over AI: als een toverstok of als een groot gevaar”, zegt Luc Steels van het Artificial Intelligence Lab van de VUB. Wat het dan wel is?

“Het is een brede verzameling IT-technieken die vooral een extra laagje intelligentie legt op wat al bestaat, onder andere door patroonherkenning”, aldus Steels. “Er zijn eindeloos veel mogelijkheden in het verkeer, de gezondheidszorg, het onderwijs, veiligheid en zelfs in kansarmoede-bestrijding.”

Zo klinkt AI al een stuk aangenamer. Geen monsters, geen robots, geen alzienend organisme. Dat betekent natuurlijk niet dat het niet ingezet kan worden voor malafide doeleinden, maar dat geldt voor iedere technologie. Die verantwoordelijkheid ligt bij de toepasser ervan.

Smartphones

De eerste iPhone kwam in 2007 op de markt. Misschien kan je je nog herinneren dat de meeste mensen zich in eerste instantie afvroegen wat daar nou de toegevoegde waarde van zou zijn. Je kan ermee bellen, rekenen, en net doen alsof je een biertje leegdrinkt. Is dat het?

Anno 2020 loopt bijna iedereen met een slimme telefoon op zak. En ze zijn het domein van kunstmatige intelligentie geworden. Denk aan gezichtsherkenning om je telefoon mee te ontgrendelen. Zowel Google als Apple zijn bezig met de ontwikkeling van chips specifiek voor AI-toepassingen, waarvan de eerste versies inmiddels in je telefoon te vinden zijn.

Een voorbeeld van een toepassing is Google’s transcriptie-app Recorder. Je zet ’m aan, hij luistert mee, en schrijft alles op wat je zegt. De app herkent muziek, applaus, en andere veelvoorkomende geluiden. Klinkt eenvoudig denk je misschien, maar daar dacht Google anders over. “Toen we hiermee begonnen, wisten we eerlijk gezegd niet of we het konden leveren [bij de lancering van Google’s Pixel]”, vertelt Sherry Lin in een interview met CNN.

Gezondheidszorg

Kunstmatige intelligentie wordt in toenemende mate ingezet voor het stellen van diagnoses. Overal waar mensen naar foto’s kijken, kunnen computers ook ingezet worden. Beeldanalyse noem je dat. Denk aan het bekijken van CT-scans san longen, of het speuren naar alzheimer op basis van MRI-scans.

Recent kwam bijvoorbeeld naar buiten dat Google de opsporing van borstkanker heeft verbeterd door AI in te zetten. Het gebruikte model scoort beter dan de analyse van specialisten. Een ander recent voorbeeld is de inzet van kunstmatige intelligentie voor het verbeteren van de werking van cochleaire implantaten bij mensen met gehoorproblemen.

Sociale netwerken

Toen Facebook in 2004 begon, was het vooral bedoeld als slim online smoelenboek. Inmiddels is het uitgegroeid tot gigantisch netwerk van mensen die grote hoeveelheden content publiceren en met elkaar delen. Om daar nog soep van te maken, is het bedrijf sterk afhankelijk geworden van AI.

Technisch gezien gaat het om de inzet van neurale netwerken, en machinaal leren. Zogeheten ‘deep learning’ kan worden toegepast op beeldherkenning, spraakherkenning, natural language processing, audioherkenning, maar ook social network-filtering. “Facebook is niets zonder deep learning”, aldus Yann Lecun, de baas van alle AI-wetenschappers die bij Facebook in dienst zijn. “Het draait er nu volledig op.”

Facebook is niet het enige platform dat gebruikmaakt van dergelijke technologieën. Neurale netwerken bepalen in grote mate wat we te zien en lezen krijgen, ook op Instagram, Twitter, en YouTube.

Vervoer

Bijna niemand die nog niet van Google Maps gehoord heeft. Relatief eenvoudige AI-toepassingen dragen bij aan het geven van aanbevelingen voor de beste route, of het voorspellen van vertraging. En wat te denken van het decor dat je te zien krijgt als je maar ver genoeg inzoomt?

Je kan je voorstellen dat het up-to-date houden van kaartmateriaal van 200 landen een gigantische klus is. Eigenlijk onmenselijk, moet men bij Google gedacht hebben. Google Maps-directeur Andrew Lookingbill noemde daarom het idee van kaarten die zichzelf bijwerken een ‘openbaring’.

Ook op andere gebieden zien we AI oprukken. Denk aan de zelfrijdende auto, hoewel de vorderingen op dat gebied wat tegenvallen. Het blijkt dat machines onverwachte gebeurtenissen nog moeilijk te verwerken vinden.

In de transportsector neemt de technologie wel een vlucht. Zo hoeven inpakmedewerkers van Amazon niet langer meer het juiste doosformaat te kiezen. Intelligente software verzamelt voortdurend feedback van klanten, ervaringen van medewerkers, en informatie over producten. Op basis van de patronen in de data, kiest de software het juiste doosformaat.

Retail

In de detailhandel wordt ook steeds vaker gebruik gemaakt van slimme algoritmes. Zo gebruikt McDonalds het om te voorspellen wat mensen het liefst te eten krijgen afhankelijk van het moment van de dag, het weer, en lopende bestellingen.

Fabrikant Kroger plaatst slimme schappen die – met gebruik van een app – individuele gebruikers herkennen, persoonlijke prijsinformatie weergeven, en suggesties geven voor producten waar gebruikers waarschijnlijk interesse in hebben.

In de schoonheidssector wordt een poging gedaan om de ervaring met vaak dure producten te verbeteren. Onder andere door gepersonaliseerde ingrediënten te gebruiken, gebaseerd op genetica van het individu.

In breder verband wordt machine learning gebruikt om foutmarges te voorspellen, planningen te structureren, en logistieke kosten te verminderen. In de retail kunnen kleine kostenreducties al grote impact hebben op wat er onder de streep overblijft.

Virtuele assistenten

Iedere keer dat je met Amazon’s Alexa, Apple’s Siri, of Google’s Assistant praat, heb je persoonlijk contact met AI. Het is op dit moment een van de meest menselijke vormen van kunstmatige intelligentie, die vooral tot uiting komt in de poging te begrijpen wat je zegt of vraagt.

Het gebruik van machines als persoonlijke assistenten is overigens nog verre van volmaakt. Wat vooral mist is begrip van context waarin iets gezegd wordt. Dat wordt bijvoorbeeld zichtbaar in een demo waarbij Google, Alexa en Siri elkaar niet herkennen als collega’s’en evenmin begrijpen dat ze bij hun groepsgesprek in een oneindige loop belanden.

Ondanks dat deze technologie nog regelmatig als ‘dom’ wordt ervaren, heeft het al menig huiskamer veroverd. Alternatieven als chatbots worden steeds vaker ingezet als vervanging voor menselijk contact. En dus is het tijd voor gesprekken over fatsoensregels voor onze omgang met virtuele assistenten...

Geldzaken

De financiële sector beperkt zich niet tot de inzet van chatbots. Je komt ook in aanraking met AI als je een lening aanvraagt. “Beslissingen daarover worden nu gemaakt door software die rekening houdt met een grote hoeveelheid kenmerken van de aanvrager”, blijkt uit een rapport van het Amerikaanse instituut Brookings. Een achtergrondonderzoek waarvan de uitkomst soms niet eens te verklaren is.

Ook op de beurs zijn inmiddels veel meer machines aan het handelen dan mensen. Computers hebben orders verwerkt voordat je met je ogen kunt knipperen. Algoritmes worden bijvoorbeeld ingezet om inefficiënties te signaleren, of marktkansen sneller te kunnen pakken dan de concurrent.

Tenslotte is fraudepreventie een domein waarin AI een plek in heeft genomen. Daarin helpt het bij het identificeren van abnormaliteiten, uitzonderingen, of opvallende casuïstiek. Zo kan fraude eerder worden opgespoord, soms ten koste van foutpositieven – mensen en bedrijven die er onterecht last van hebben.

Surveillance

Dan het domein van controle en veiligheid.

In Chicago (VS) wordt gebruikgemaakt van een zogeheten “Strategic Subject List”. Het is een AI-gedreven lijst van mensen die waarschijnlijk – ergens in de toekomst – geweld plegen. Dat kan reden zijn om iemand op te pakken nog voordat het delict is gepleegd.

Een andere toepassing is het herkennen van opvallende patronen in de duizenden uren aan videobeelden die worden opgenomen door camera’s op straat en in de winkel. Zo kunnen opsporingsdiensten (mogelijk) reageren op verdachte situaties voordat er melding is gemaakt door een oplettende kijker. 

Nog een stap verder en de term ‘hyperwar’ komt langs. Het beschrijft oorlogsvoering waarin belangrijke beslissingen door machines worden genomen, gebaseerd op gegevens uit talloze bronnen – big data.

Wat dichter bij het dagelijks leven vinden we de inzet van gezichtsherkenning. In theorie kan iedereen (realtime) geïdentificeerd worden, is bekend waar je bent, waar je naartoe gaat, en wie je ontmoet. In China is dat al nagenoeg realiteit. Naarmate de tijd verstrijkt, neemt de digitale voetafdruk van menig Nederlander toe. Datasporen die worden achtergelaten en geanalyseerd kunnen worden.

Risico: AI als waarheid beschouwen

Het is duidelijk dat de toepassingen van kunstmatige intelligentie zeer divers zijn. Al die toepassingen zijn gebaseerd op algoritmes ontworpen om beslissingen te nemen, meestal gebaseerd op realtime gegevens. Anders dan ‘passieve machines’ zijn die beslissingen niet allemaal vooraf bepaald. Ze combineren verschillende gegevensbronnen en passen de uitkomst op verworven inzichten aan.

Er schuilt een groot risico in het aannemen van een beslissing als absolute waarheid. In sommige gevallen is niet eens herleidbaar waarom een beslissing is genomen – dat kan de slimme machine zich niet meer herinneren.

Het is daarom belangrijk dat algoritmes uitlegbaar zijn, zodat er achteraf nog discussie over mogelijk is. Bij het gebruik van Alexa lijkt dat overbodig, maar het komt ineens dichtbij als het gaat om straf of sancties die je wordt opgelegd vanuit de staat of een bedrijf waar je van afhankelijk bent.

Toekomst van kunstmatige intelligentie

Dat AI niet meer weg te halen is uit het gevestigde technische kader staat vast. In zekere zin staat het nog in z’n kinderschoenen, maar op sommige fronten gaan de ontwikkelingen snel. Een belangrijke doorbraak zal moeten komen in het begrijpen en gebruiken van context, zodat machinegedrag meer gaat lijken op dat van mensen.

In het analyseren van beeld en geluid zijn machines al redelijk goed geworden. En hoe zit het met geur? Dat is veel lastiger, maar ook daar wordt aan gewerkt.

Een vakgebied dat aanschuurt tegen AI is robotica. Dat is een tak van sport waarin men zich bezighoudt met praktische toepassingen van robots. De combinatie van deze twee gebieden zou daadwerkelijk een machinale metgezel kunnen baren. Maar daar zijn we nog lang niet. Eerst maar eens kijken wat Samsung over twee dagen onthult: een ‘artificial human’.