‘We staan voor een economische crisis van ongekende omvang’

De professor aan de Universiteit van Californië heeft zijn zorgen over de wereldeconomie in een acht pagina tellende brief wereldkundig gemaakt. Hij start met de notie dat de coronapandemie in de eerste plaats draait om protocollen die gericht zijn op de gezondheid van mensen wereldwijd.

In dat inleidende stuk noemt hij de term Flattening the Pandemic Curve. Dat is een verwijzing naar een pakket van maatregelen om de verspreiding van het virus te vertragen, zodat de druk op de gezondheidszorg behapbaar blijft. Lukt dat niet, dan loopt een land het risico dat het zorgsysteem onder de piekdruk bezwijkt, zoals ook is gebeurd in delen van Italië.

“Laten we aannemen dat de autoriteiten op het gebied van gezondheidszorg de juiste beslissingen nemen en dat het lukt om de curve af te vlakken (oranje)”, schrijft Gourinchas in aanloop naar de wat hem betreft cruciale vraag: “Wat zijn dan de macro-economische gevolgen?”

Grote economische schade

Vanaf de tweede pagina van de brief staat Gourinchas’ belangrijkste punt centraal: “het afvlakken van de infectiecurve heeft als gevolg dat de macro-economische recessiecurve steiler wordt”. De consequenties daarvan zijn volgens de professor enorm en zijn de drijfveer achter de zin waarmee hij de brief opent: “we staan voor een economische crisis van historisch ongekende proporties”.

“Neem bijvoorbeeld China of Italië in gedachte”, schrijft Gourinchas. “Social distancing leidt tot de sluiting van scholen, universiteiten, bedrijven. En het overgrote deel van de werkende bevolking wordt gevraagd om thuis te blijven. Misschien dat een paar mensen vanuit huis kunnen werken, maar dat beperkt zich tot een klein deel van de beroepsbevolking. Kortom, de – juiste – maatregelen voor de gezondheid van mensen hebben als bijeffect dat er aan een economische handrem wordt getrokken: die komt ineens (grotendeels) stil te staan.”

Een moderne economie is een complex web van met elkaar verbonden spelers. Mederwerkers, bedrijven, toeleveranciers, consumenten, banken, tussenpersonen. De noodstop die nodig is om verspreiding van het virus te remmen, is vergelijkbaar met het omduwen van een enorm economisch dominoveld. “Aangedreven door beslissingen die geïsoleerd zeer verstandig zijn, maar als collectief tot een catastrophe leiden”, vult Gourinchas aan.

Om ons heen wordt het effect van de maatregelen steeds tastbaarder. Landen sluiten hun grenzen en zetten grote delen van de samenleving op slot. Zowel internationaal als nationaal economisch verkeer komt daarmee op een laag pitje te staan. Her en der verschijnen de eerste berichten over de gevolgen daarvan, bijvoorbeeld vanuit de luchtvaartsector, de horecabranche, de taxibranche, en de sierteeltsector.

Gourinchas verwacht daarom dat de schade van de coronacrisis veel groter wordt dan de bankencrisis die in de zomer van 2007 ontstond.

Coronavirus infecteert ook economisch systeem

“Laten we als gedachtenoefening de economische activiteit van voor de uitbraak als referentiepunt aannemen”, schrijft de hoogleraar economie. “Een mogelijk scenario is dat de virusuitbraak en de genomen maatregelen in de eerste maand een afname van 50% van de economische activiteit tot gevolg hebben. Daarna volgt een maand met 25% afname, en de maand erop keert de economie terug naar het eerdergenoemde referentieniveau.”

Gebaseerd op de cijfers die beschikbaar zijn vanuit China en Italië is zo’n scherpe afname volgens de professor reëel. Sterker nog, “we zouden kunnen anticiperen op een veel uitgebreider proces”: het is nog maar de vraag of het effect van het Chinese coronabeleid door andere landen gevolgd kan worden.

Maar zelfs het versimpelde én optimistische scenario zou al een enorme klap geven op het bruto binnenlands product (bbp) van een land: een afname van 6,5% ten opzichte van het jaar ervoor. “Voeg daar nog een maand aan toe met een afname van 25% en dan staat die bbp-daling al op bijna 10%”, schrijft Gourinchas.

Ter vergelijking, de afname in de output van de Amerikaanse economie door de bankencrisis staat volgens de econoom op ongeveer 4,5%. Een mild effect vergeleken met de potentiële gevolgen die de coronacrisis op de wereldeconomie kan hebben.

“Met andere woorden”, schrijft Gourinchas, “een concreet gevaar is dat het virus muteert en ons economische systeem infecteert in een periode dat we bezig zijn om het uit onze lichamen te weren.”

‘Er moet nú gehandeld worden’

“Op het hoogtepunt van de vorige financiële crisis verloren maandelijks zo’n 800.000 Amerikanen hun baan”, legt Gourinchas uit. “Dat is veel, maar de werkloosheid bereikte ‘slechts’ 10%. Het coronavirus zorgt voor situaties waarin – voor een tot dusver korte periode – 50% of meer van de mensen hun werkzaamheden moeten neerleggen. Dat is één van de redenen dat de impact op de economie zo groot is.”

Het pleidooi van de professor komt daarom tot een climax met de oproep aan overheden wereldwijd om nú maatregelen te gaan nemen om de economische schade te beperken. Net zoals in het gevecht met het virus zelf is het nodig om proactief te handelen: ook de economie staat voor een uitdaging, “Flattening the Recession Curve”.

Het is natuurlijk geen oproep om maatregelen gericht op gezondheid van mensen en het zorgsysteem af te zwakken. “Zonder werk komen te zitten of overlijden, dat is een eenvoudige afweging en is weinig debat voor nodig”, maakt Gourinchas duidelijk. “Bovendien zou ook dan een recessie het gevolg zijn van de pandemie, onder andere gedreven door mensen en bedrijven die geconfronteerd worden met de onzekerheid die dat met zich meebrengt.”

Wat Gourinchas betreft zijn er voldoende maatregelen die getroffen kunnen worden om het effect van de ‘economische infectie’ te dempen en de curve van rood naar blauw te bewegen in bovenstaande grafiek. Hij noemt de volgende prioriteiten:

1. Zorg ervoor dat mensen hun werk behouden en hun salaris blijven ontvangen, ook als ze in quanrantaine moeten leven of gedwongen vanuit huis moeten werken. Huishoudens moeten basale kosten kunnen blijven betalen, zoals huur, energie, hypotheek, en verzekeringen.
   
   
2. Zorg ervoor dat bedrijven de storm kunnen uitzitten zonder failliet te gaan. Denk aan versoepeling van beleid rondom leningen, tijdelijk wegnemen van belastingverplichtingen of het overnemen van salarisbetalingen.
   
   
3. Zorg ervoor dat het financiële systeem ondersteund wordt naarmate niet-renderende leningen en schulden toenemen. Zo kan voorkomen worden dat een gezondheidscrisis verandert in een financiële crisis.

Volgens Gourinchas kunnen deze maatregelen economische gevolgen sterk afzwakken. “Maar de timing is belangrijk”, schrijft hij. “Deze maatregelen zijn vooral nodig in de periode dat de economie aan het afremmen is. Economische stimuli zijn achteraf enkel nodig als we niet nú op vastberaden wijze ingrijpen en zijn in potentie een stuk duurder.”

Belangrijke notie hierbij is dat het hier om economisch ingrijpen gaat dat fundamenteel anders is dan we gewend zijn van het beleid van centrale banken, zoals het verlagen van rentes of het verruimen van het geldaanbod. Dat zijn globale maatregelen, terwijl hier ingrijpen nodig is dat heel specifiek en direct gericht is op bedrijven, gezinnen en individuen. Die globale maatregelen zijn beperkt effectief omdat er de economie die ermee gestimuleerd wordt veel kleiner is dan normaal: ‘iedereen zit thuis’.

In Italië zijn de eerste concrete maatregelen genomen, zoals uitstel van betaling van belastingen of hypotheken. In Nederland is het gesprek gestart over manieren waarop we kunnen ingrijpen om de ergste schade te voorkomen. Een goed begin, maar er is meer nodig. En bovendien op korte termijn.

“We hebben daadkrachtig beleid nodig om de recessie die in de verte zichtbaar wordt te beteugelen”, sluit Gourinchas af. “Dit is niet het moment om voorzichtig te zijn”.

Wordt zijn advies ter harte genomen? Daarover later meer. Volg ons op Twitter om niets te missen. In de tussentijd doe je er goed aan om je in te lezen op de komende recessie en de factoren die daarop van invloed zijn. Onze serie artikelen daarover uit 2019 is de afgelopen weken buitengewoon actueel geworden.