5 bestanddelen van een potentieel dodelijke cocktail voor Bitcoin

Niemand weet precies waar de reis naartoe gaat die in januari 2009 begon toen Satoshi Nakamoto de Bitcoin-blockchain tot leven bracht. De één ziet een succesvol wereldwijd geldsysteem voor zich, en de ander ziet een piramidespel dat al veel te lang actief is geweest.

Er is een groep mensen die Bitcoin niet snel van het toneel ziet verdwijnen. Onder beleggers wordt het steeds serieuzer genomen. Bijvoorbeeld als digitaal goud, met daaraan ten grondslag modelprijzen gebaseerd op schaarste. Of als zogeheten veilige haven, een asset waarin beleggers hun toevlucht zoeken in tijden van onrust op financiële markten. Maar ook op het gebied van betalingen is Bitcoin volop in ontwikkeling.

Zwarte zwanen

Bitcoins veerkracht en vorming geeft steeds meer vertrouwen in een goede afloop. Een afloop waarin Bitcoins monetaire beleid voor fundamentele veranderingen zorgt. Maar die toekomst is verre van in steen gebeiteld. In feite is het een lopend experiment.

De term ‘zwarte zwaan’ komt van oorsprong uit een gelijknamig boek van Nassim Nicholas Taleb. De zwarte zwaan staat daarin voor onvoorspelbare gebeurtenissen die een enorme impact hebben en achteraf aannemelijk en voorspelbaar worden gemaakt.

Ook voor Bitcoin geldt dat een onvoorziene samenloop van omstandigheden een grote impact kan hebben waardoor het z’n doel als sterk, voorspelbaar, globaal monetair systeem niet bereikt en zodanig in de marge is gedrukt dat het geen enkele relevantie meer heeft. Er zijn in die situatie misschien nog mensen die een node hebben draaien, maar Bitcoin komt vooral nog voor in lijsten met gefaalde uitvindingen, zoals de vliegende tank, de Glamour Bonnet, en radioactieve huidverzorgingsproducten.

We weten niet of Bitcoin gaat falen. En als dat zo is waarom het is gebeurd. Maar de kans is niet nul, sterker nog, het is een reëel scenario om rekening mee te houden. Daarom schrijven we er over: dit zijn vijf mogelijke ingrediënten van het laatste avondmaal van Bitcoin.

1. Geen publiek voor Bitcoin

Bitcoin is voor veel van de huidige gebruikers een antwoord op het tijdperk waarin centrale banken en overheden de controle hebben over ons geld. In hun optiek vervult Bitcoin de rol van ruil-, oppot-, en rekenmiddel beter dan centralebankgeld zoals de euro, niet in de laatste plaats omdat het de noodzaak om grote financiële instellingen te moeten vertrouwen wegneemt. Alle monetaire eigenschappen zijn immers voorspelbaar: ze liggen vast in Bitcoins protocol en worden cryptografisch geverifieerd.

Maar het is nog de vraag of er genoeg mensen zijn die de waarde van dergelijke eigenschappen zien. Veel mensen zien geld puur als gebruiksmiddel. ‘Geld moet rollen’, nietwaar? Welke regels een centrale bank nu op geld toepast is vaak volstrekt onbekend. Om nog maar te zwijgen over rente en inflatie, of de technologie die wordt ingezet om al dat geld in beweging te houden.

Hoewel geld van oudsher meerdere functies heeft, is de nadruk in westerse samenlevingen sterk op het gebruik ervan als ruilmiddel komen te liggen. Zo laat een kapitalistische economie z’n sporen achter, sporen die meer en meer ook buiten het westen vestigen. Dat de gemiddelde gebruiker van geld niet veel verder komt dan het besteden ervan is overigens niet vreemd: zelfs economen hebben nog altijd moeite om het functioneren van geld in een kapitalistische economie precies te begrijpen (King 2016: 52).

Als we inzoomen op het gebruik van geld als ruilmiddel is er voor een groot deel van de wereldbevolking geen enkele reden om Bitcoin te gaan gebruiken. Er zijn namelijk legio manieren om te betalen, en vaak zijn ze nog sneller en makkelijker in gebruik dan Bitcoin ook. In 2016 schreef de BIS al dat bijna de helft van de hele wereldbevolking in potentie toegang heeft tot een ‘fast payments’-netwerk, een upgrade van een al volwassen betaalinfrastructuur.

Een drijfveer waardoor mensen misschien gaan nadenken over de werking van geld is het falen van het huidige systeem. Denk aan een diepe recessie en het voelen van pijn in de eigen portemonnee. Het leidt tot verlies van vertrouwen en een zoektocht naar een alternatief. Maar zelfs dan is het discutabel om zomaar aan te nemen dat de meerderheid uitkomt bij een valuta die voor veel mensen nog onbekend terrein is.

Tenslotte is er nog het scenario waarin Bitcoin wel het grote publiek bereikt, maar het verkeerde. Bijvoorbeeld omdat het z’n reputatie als sterk speculatieve belegging niet kan ontstijgen. Mensen die helemaal niet geïnteresseerd zijn in de decentrale eigenschappen van de munt, juist datgene waardoor het een interessant alternatief is op het centraal beheerde geld.

2. Een kritieke Bitcoin-bug

Bitcoin is code, code wordt geschreven door mensen, en waar mensen werken, worden fouten gemaakt. Zo zijn er in 2018 twee Bitcoin-bugs opgelost die de potentie hadden om het vertrouwen in Bitcoin als geldsysteem ernstig te schaden. De ene bug maakte mogelijk om nodes op afstand te laten crashen, en de andere stond toe dat er onbedoeld nieuwe bitcoins konden worden bijgedrukt, buiten de regels van het netwerk om. Een serieuze kwetsbaarheid met potentieel desastreuze gevolgen, waar er overigens meer van zijn.

Zelfs in het onwaarschijnlijk geval dat Bitcoin eigen code geen enkele fout meer bevat, blijft het risico op kritieke bugs bestaan. Bitcoin is namelijk afhankelijk van andere software. Een voorbeeld is OpenSSL, een opensource-implementatie van het SSL/TLS protocol. In 2015 ging het bijna op fatale manier mis omdat een nieuwe OpenSSL-versie roet in het eten gooide.

Onderliggend aan het risico dat dergelijke kritieke bugs met zich meebrengen, ligt de voorwaarde dat mensen het protocol van Bitcoin kunnen vertrouwen. Dat de totale hoeveelheid bitcoins in omloop gemaximeerd is op 21 miljoen is daarin cruciaal. Zouden er uit het niets een veelvoud daarvan op de markt komen, verliest de munt niet alleen waarde, maar ook het geloof van mensen in de werking ervan.

3. Te strenge wetten en regels

Als alternatief geldsysteem gaat Bitcoin buiten de gebaande paden van regelgevers en toezichthouders. Iedereen kan een eigen bankrekening openen zonder zichzelf bekend te maken bij een bank of toezichthouder. In een tijd waarin wetgevers steeds meer willen weten over geldstromen wereldwijd, beweegt Bitcoin daar juist van weg. De vraag is hoe lang het duurt voordat volksvertegenwoordigers, centrale banken, en toezichthouders daar écht lucht van krijgen.

Zo kan Bitcoin ten onder gaan aan z’n eigen kracht. Een netwerk waarop niemand de baas is en dat niemand de toegang ontzegt. Waarmee mensen hun eigen geld kunnen beheren zonder dat iemand meekijkt, en kunnen gebruiken zonder dat er beperkingen aan worden gesteld.

Als het risico daarvan te groot wordt, kunnen overheden wereldwijd gekke bokkensprongen maken. Dat werkt enkel als dat georchestreerd uitgevoerd wordt, maar daar zijn intergouvernementele organisaties voor uitgevonden, zoals de FATF. Bitcoin gebruiken wordt lastig als alle toegangspoorten zoals banken, brokers, en exchanges met dwang zijn gesloten.

Concreet zie je in veel landen al jaren een vernauwing van de kaders waarbinnen burgers vrijheid hebben om hun geld te gebruiken. In Nederland zijn onlangs nog cashbetalingen boven de 3.000 euro verboden. En onder de noemer witwassen en terrorismefinanciering worden verregaande maatregelen genomen én voorgesteld. In de strijd tussen vrijheid en privacy aan de ene kant en inspecteerbaarheid en controle aan de andere kant komt de laatste partij vaak als winnaar uit de bus.

4. Bitcoin veiligheid getroffen

Eén van de sterkste punten van Bitcoin is de manier waarop data verstuurd en geverifieerd wordt. De transacties op het netwerk worden gebundeld (een block) opgeslagen in een gedistribueerd grootboek (de blockchain). Dat bundelen van transacties wordt gedaan door één van de vele miners die rekenkracht aan het netwerk leveren.

Wereldwijd zijn er duizenden apparaten actief om het volgende block te vinden. De gelukkige vinder wordt namelijk beloond met bitcoins en die zijn geld waard. Het is de bedoeling dat steeds iemand anders beloond wordt. Als er wat mis zou zijn met die distributie, kunnen er vervelende problemen ontstaan.

Een mogelijk scenario is dat iemand zoveel van z’n eigen computers aan het werk zet dat hij steeds de winnaar is van de race om het volgende block. Dat wordt een meerderheidsaanval genoemd, en kan in werking treden als één partij voor langere tijd meer dan 51% van alle rekenkracht aan het netwerk levert. In theorie kan hij vanaf dat moment eigen transacties terugdraaien en bitcoins dubbel uitgeven.

Zo’n meerderheidsaanval is slechts één van de manieren waarop Bitcoin en het Proof of Work-protocol onder vuur genomen kan worden. In wetenschappelijke kringen wordt er een klein tiental besproken, en vrijwel iedere aanval heeft inmiddels z’n eigen papers. Manieren die een flinke deuk in Bitcoin veiligheid kunnen drukken, met een exponentieel grotere deuk in het vertrouwen dat men moet stellen in Bitcoin protocol tot gevolg.

5. Bitcoin-protocol blijkt onhoudbaar

De werking van Bitcoin is vastgelegd in regels, een protocol. Het is essentieel dat alle deelnemers aan het netwerk zich houden aan die regels, en daarom worden ze voortdurend gecontroleerd. Onderdeel van die regels is bijvoorbeeld dat miners worden beloond voor het vinden van een nieuw block. Daar zijn verschillende namen voor, zoals de block creation fee, de block reward, of de block subsidy.

Die beloning begon op 50 BTC en wordt iedere 210.000 blocks gehalveerd. Op dit moment krijgen miners nog 12,5 BTC, en over een ruime 90 dagen – over zo’n 13.000 blocks – halveert die beloning naar 6,25 BTC.

Bitcoin veiligheid staat of valt voor een groot deel bij de betrokkenheid van miners. Hoe groter de hashrate van het netwerk, hoe lastiger het wordt om die veiligheid in het geding te brengen. Miners worden gestimuleerd om werk te leveren door ze ervoor te betalen. Dat gebeurt op twee manieren: via de block reward en via transactiekosten.

Tegen de huidige koers verdienen miners dagelijks zo’n 17 miljoen dollar aan het vinden van nieuwe blocks. Transactiekosten brengen dagelijks zo’n 200.000 dollar binnen – slechts 1% (!) van de totale inkomstenstroom. Na de volgende halving blijft er van de $17.000.000 aan block rewards nog maar $8.500.000 over.

Die halving is handig voor het aandeel van de transactiekosten in het geheel, want die verdubbelt. Maar de totale hoeveelheid inkomsten voor miners neemt natuurlijk sterk af. Een vraag die daarom opdoemt, is wat het punt is dat miners afhaken. Wanneer het punt wordt bereikt dat er onvoldoende (financiële) prikkels zijn om nog werk te leveren aan Bitcoin netwerk.

Je begrijpt: Bitcoin heeft een strak tijdschema. Uiteindelijk moeten de transactiekosten gaan zorgen voor voldoende inkomsten om miners aangehaakt te houden. Of er moeten andere incentives bij komen voor miners om deel te blijven nemen, ondanks dat het geld kost. Het is een verhaal waarvan de hoofdstukken nog geschreven moeten worden en onduidelijk hoe dit precies gaat uitkristalliseren.

Het beste dat nu nog resteert, is Satoshi Nakamoto zelf quoten:

“In a few decades when the reward gets too small, the transaction fee will become the main compensation for nodes. I'm sure that in 20 years there will either be very large transaction volume or no volume.”

Kansloos? Zeker niet!

Het is goed om te beseffen dat zwarte zwanen per definitie onvoorspelbaar zijn. Kleine kans dus dat Bitcoin ten onder gaat precies aan één van bovenstaande beschrijvingen. Als het zou gebeuren, is het waarschijnlijk een samenloop van omstandigheden. Een dodelijke cocktail.

Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat over 10 jaar de adoptie nog achterloopt op de halving. Miners die nog maar een fractie van de 12,5 BTC krijgen die ze nu verdienen en zichzelf van transactiekosten niet kunnen onderhouden. De kwetsbaarheid van het netwerk op een hoogtepunt. Ondertussen zijn de drempels om nog aan Bitcoin deel te nemen flink verhoogd onder druk van internationale politiek. Centrale banken hebben de economie een boost kunnen geven en het publiek ervan overtuigd dat alles in kannen en kruiken is.

Maar zo hoeft het niet te lopen. Wat ons betreft blijft Bitcoin één van de meest interessante en kansrijke nieuwe geldsystemen van de moderne geschiedenis. Met dit artikel brengen we (wat ons betreft) broodnodige nuance aan in het sentiment rondom Bitcoin toekomst.

En daar laten we het niet bij. In vervolgstukken gaan we in meer detail in op deze zwarte zwanen. Om meer inhoudelijk te kunnen duiden wat de mechanismen erachter zijn, en ook om op de vraag in te gaan wat we kunnen doen om deze zwarte zwanen wit(ter) te maken. Het klinkt misschien wat ellendig en deprimerend om uitgebreid met problemen en bezwaren bezig te zijn. Maar het goede nieuws is dat we ook gaan kijken naar de oplossingen waar men al aan werkt. En dat is uiterst hoopgevend!

Kansloos is Bitcoin zeker niet. Een mooie brug naar drie perspectieven op een grootse toekomst voor Bitcoin. En wat je mening ook is: nul is het foute getal.